Տիգրան Մեծի տերության անկումը կապված էր հայ-հռոմեական պատերազմի, Պոնտոսի արքա Միհրդատ VI-ի անտիոքյան ապստամբության եւ Հռոմի հետ կնքված Արտաշատի պայմանագրի հետ։ Տիգրան Մեծը մահացավ Ք.ա. 55 թվականին, իսկ նրա տերությունը թուլացավ եւ բաժանվեց նրա որդիների միջև։ Հռոմեա-հայկական պատերազմները շարունակվեցին մ.թ.ա. 69-66 թվականներին Մեծ Հայքում, երբ Տիգրան Մեծը հակամարտության մեջ մտավ Հռոմի հանրապետության հետ, որը ծավալապաշտական քաղաքականությամբ ձգտում էր դեպի արևելք։ Պատերազմի արդյունքում Տիգրանը հաղթեց Հռոմի հանրապետությանը ու գրավեց մի շարք տարածքներ հյուսիսային Միջագետքում, ինչպես նաև Հռոմի հանրապետության հետ համաձայնագիր ստորագրեց։ Հայ-հռոմեական պատերազմը համարվում է առաջին հայկական պատերազմը կամ Տիգրանակերտի ճակատամարտը։

Արտաշատի պայմանագիրը

Արտաշատի պայմանագիրը կնքվել է մ.թ.ա. 66 թվականին Տիգրան Մեծի և Գնեոս Պոմպեոսի միջև։ Այն վերջացրեց հայ-հռոմեական պատերազմը և սահմանեց երկու պետությունների հատվածները և հարաբերությունները։ Պայմանագրի հիմնական կետերն են՝

1․Մեծ Հայքը զիջում է Հռոմին իր արտաքին նվաճումների մեծ մասը, բացառությամբ Հայկական Միջագետքի։

2․Մեծ Հայքը պահպանում է իր անկախությունը, ինչպես նաև իր 15 նահանգները և Գոդերձական կուսակալական շրջանները։

3․Մեծ Հայքը համարվում է Հռոմի բարեկամ և դաշնակից, իսկ իօգուտ Հռոմին հրաժարվում է իր ալիանսներից Ասորիքի, Փյունիկիայի, Պաղեստինի և Կիլիկիայի հետ։

4․Ծոփքը մնում է Մեծ Հայքի կազմում, որպես Տիգրան Կրտսերի կալանավորման և Հռոմ հաղթանդեսի տանելու հանգամանքով պայմանավորված։

5․Մեծ Հայքը վճարում է Հռոմին ռազմատուգանք 6000 արծաթյա տաղանդի չափով, յուրաքանչյուր հռոմեական զինվորին և յուրաքանչյուր հարյուրապետին։

Արտաշատի պայմանագիրը հանդիսացել է հայոց պատմության կարևոր էջերից մեկը, որով Հայաստանը կայունացրեց իր անկախությունը և համաձայնեց Հռոմի հետ բարեկամական հարաբերությունների։